Kowale - Swojczyce - Wojnów

✎ Wojciech Głodek

To nie prima aprilis, kolej wraca do wschodnich dzielnic Wrocławia. Już od najbliższego poniedziałku żółto-biało-czarne pociągi dotrą na Kowale, Swojczyce i Wojnów.

[dodano 10.04] Pierwszy od 17 lat planowy pociąg pasażerski wjechał na przystanek Wrocław Wojnów 10 kwietnia 2017 roku o godzinie 5:48 / fot. Wojciech Głodek

Pociągi Kolei Dolnośląskich na tej trasie będą kursować na razie tylko w dni robocze, więc może w terminach nie do końca "wycieczkowych", ale i tak chcemy Was zachęcić do wycieczki do tych trzech mniej znanych dzielnic Wrocławia i zobaczenia przynajmniej trzech dawnych dworców Kolei Wrocławsko-Warszawskiej.

Trudna historia

Wszystkie trzy - stacja i przystanki kolejowe powstały w 1921 roku, choć zaprojektowano je już w 1913 roku wraz z odgałęzieniem Kolei Wrocławsko-Warszawskiej (1871-1872) prowadzącym z Sołtysowic do Jelcza Miłoszyc gdzie następowało połączenie z odgałęzieniem Kolei Górnośląskiej Brochów – Jelcz Miłoszyce – Opole Groszowice wybudowanym w 1909 roku. Wcześniejsze prace nie wyszły poza etap projektowy ze względu na wybuch I wojny światowej.

Ruch na linii kolejowej z Wrocławia Sołtysowic przez stanowiące jeszcze wtedy osobne miejscowości Kowale (Cawallen), Swojczyce (Schwoitsch) i Wojnów (Drachenbrunn) do Jelcza Miłoszyc uruchomiono na początku kwietnia 1922 roku. Na Swojczycach ulokowano stację, zaś na Kowalach i Wojnowie - przystanki bez dodatkowych torów mijankowych. We wszystkich trzech miejscach wybudowano jednak dworce kolejowe, które przetrwały do dzisiaj, choć już od dawna nie pełnią funkcji kolejowych, tylko mieszkalne.

Po II wojnie światowej planowe pasażerskie pociągi na tej trasie pojawiły się już latem 1946. Były to 2 pary pociągów do Jelcza. Zatrzymywały się tylko na stacji w Swojczycach, wtedy nazywanej Wrocław Swojce i docierały przez Wrocław Sołtysowice (wtedy Wrocław Sułkowice) do dworca Wrocław Nadodrze. W 1947 roku jeden z tych dwóch pociągów, a od 1948 roku - oba zaczęły zatrzymywać się również na Wojnowie, natomiast przystanek na Kowalach (wtedy Wrocław Mirowiec) był przejeżdżany nadal bez zatrzymywania.

W rozkładzie jazdy 1949/1950 znowu zmieniono nazwy – odpowiednio na Wojnów (który nie był wtedy jeszcze częścią Wrocławia), Wrocław Swojczyce i Wrocław Kowale. Uruchamiano natomiast 4 pary pociągów z kierunku Jelcza do Wrocławia Nadodrze w dni robocze i 2 w dni wolne. W 1987 roku, kiedy całą linię zelektryfikowano, kursowało po niej 6 par codziennych pociągów relacji Wrocław Nadodrze – Opole Główne.

Potem niestety, podobnie jak działo się to w przypadku wielu innych lokalnych linii kolejowych, liczba pociągów zaczęła spadać. Ostatni planowy pociąg pasażerski pojechał tędy 23 czerwca 2000 roku. Potem linia była wykorzystywana tylko w ruchu towarowym.

Prace związane z remontem linii na przystanku Wrocław Wojnów / fot. Wojciech Głodek, 25 marca 2017 roku

Wielkie nadzieje

Już 10 kwietnia na linię do Wojnowa wyjadą znowu pociągu i będzie to aż 13 par z Wrocławia Głównego i Wrocławia Nadodrze. Kursować będą tylko w dni robocze, bo ich głównym zadaniem ma być odciążenie dróg wschodniej części Wrocławia. Od wschodniej strony do Wrocławia (ulicami właściwie równoległymi do linii kolejowej) przejeżdża w porannym szczycie nawet ponad 1000 aut na godzinę (jeszcze pięć lat temu było to niewiele ponad 400).

Czas przejazdu pociągów z Wojnowa do Nadodrza wyniesie 18 minut, a do stacji Wrocław Główny pociągi dojadą w pół godziny. Jest to możliwe dzięki przeprowadzonemu w ostatnim czasie przez PKP Polskie Linie Kolejowe remontowi odcinka z Sołtysowic do Wojnowa. Na peronach poprawiono nawierzchnię, wyznaczono pasy bezpieczeństwa, zamontowano nowe oświetlenie, ustawiono nowe wiaty.

Linia, dzięki odpowiedniemu przygotowaniu urządzeń sterowania ruchem kolejowym, wymianie części podkładów i uzupełnieniu tłucznia, poprawieniu jezdni na dwóch przejazdach, została przystosowana do jazdy pociągów osobowych z prędkością do 60 km/h. Starano się także ograniczyć koszt robót, który wyniósł zaledwie nieco ponad milion złotych. Głównie dlatego, że już za dwa lata planowana jest kompleksowa modernizacja linii aż do Jelcza. Jest to oczywiście dobrą wiadomością, złą natomiast fakt, że linia jest jednotorowa, więc na czas remontu pociągi do Wojnowa znowu znikną z rozkładu.

Kowale

Kowale (niem. Cawallen), którego nazwa wywodzi się od zawodu kowala, leży między Widawą a przekopanym w latach 10. XX wieku Kanałem Żeglugowym. Wieś, będąca jedną z najstarszych w okolicach Wrocławia, bo wymienianą już w 1201 roku, włączono do Wrocławia w 1928 roku. Wytyczono też wtedy główne ulice osiedla – obecną Kowalską, Krzywoustego, Brücknera i Kwidzyńską.

W części południowo-wschodniej Kowal nad Kanałem Żeglugowym znajdują się tereny przemysłowe, w części północno-wschodniej – stara i nowa zabudowa jednorodzinna oraz stacja kolejowa Wrocław Kowale. Są to to dwa najciekawsze obszary do zwiedzenia, resztę osiedla zajmują bowiem ogródki działkowe i powstała pod koniec lat 90. (lub dopiero powstająca) zabudowa blokowa.

Budynek dawnego dworca Wrocław Kowale / fot. Wojciech Głodek, 25 marca 2017 roku

Budowa nowej wiaty na przystanku osobowych Wrocław Kowale / fot. Wojciech Głodek, 25 marca 2017 roku

Stacja Kowale znajduje się tuż przy przejeździe kolejowym w ul. Kowalskiej, kawałek od skrzyżowania z ulicą Bocianią. Dawny dworzec na przystanku Kowale (niem. Haltepunkt Cawallen) jest jednopiętrowy, murowany z cegły, otynkowany i nakryty dwuspadowym dachem. Wybudowano go na planie prostokąta, a od strony torów umieszczono parterowy ryzalit z balkonem.

Budynek miał układ dwuczęściowy – w jednej połówce mieściła się klatka schodowa i toalety (z osobnym wejściem), w drugiej zaś poczekalnia dla pasażerów i pomieszczenia służbowe na piętrze. Budynek miał cztery wejścia; to od podjazdu (wschodnia strona) prowadziło do klatki schodowej i mieszkania służbowego na piętrze. Wejście od południa (czyli od dzisiejszego peronu i ulicy Kowalskiej) było przeznaczone dla pracowników nastawni. Natomiast w ścianie północnej umieszczono dwa wejścia dla pasażerów – do poczekalni i do toalet.

W Archiwum Budowlanym Miasta Wrocławia do dziś istnieją dwa projekty tego budynku – Fritza Schwenkerta z marca 1913 roku i Gotthardta Eckerta z maja 1921 roku.

Swojczyce

Niemiecką nazwa Schwoitsch, spolszczoną potem na Swojczyce, niemieccy językoznawcy wywodzili od polskiego zaimka "swój" lub imienia Swojan. I właśnie ta wersja historyczna spowodowała, że w 1937 roku zmieniono jej nazwę, wtedy już jako włączonego 9 lat wcześniej do Wrocławia osiedla, na "czysto niemieckie" Güntherbrücke (od nazwy mostu łączącego Swojczyce z Sępolnem).

Budynek stacji na Swojczycach (Bahnhof Schwoitsch) założony został na planie prostokąta i ma dwa piętra (początkowo był jednopiętrowy). Nakryty jest czterospadowym dachem, a od strony torów znajduje się parterowy ryzalit, w którym ulokowano nastawnię. Budynek znajduje się na końcu ul. Gospodarskiej, bocznej od ul. Miłoszyckiej, jednej z głównych na osiedlu.

Dawny dworzec kolejowy Wrocław Swojczyce, po lewej budynek dawnego magazynu z rampą, widok od strony peronów  / fot. Wojciech Głodek, 25 marca 2017 roku

Wejście na peron stacji Wrocław Swojczyce, na wprost widoczny ryzalit z nastawną / fot. Wojciech Głodek, 25 marca 2017 roku

Dworzec Wrocław Swojczyce od strony podjazdu / fot. Wojciech Głodek, 25 marca 2017 roku

Dawny szalet na stacji Wrocław Swojczyce / fot. Wojciech Głodek, 25 marca 2017 roku

Ścieżka przy torach do stacji Wrocław Swojczyce  / fot. Wojciech Głodek, 25 marca 2017 roku

Wejście frontowe – od strony podjazdu – prowadzi do klatki schodowej i zlokalizowanych kiedyś na piętrze pomieszczeń biurowych. Wejście boczne natomiast prowadziło do poczekalni dla pasażerów. Obok stacji – po stronie wejścia dla pasażerów – usytuowano parterowy murowany szalet z czterospadowym dachem. Przetrwał jako magazyn do dnia dzisiejszego.

Z drugiej strony budynku stacyjnego znajduje się połączony z nim parterowy magazyn z rampą. Pochodzi on jednak z trochę późniejszego okresu, prawdopodobnie z początku lat 30. XX wieku. W Archiwum Budowlanym Miasta Wrocławia do zachowały się dwa projekty swojczyckiego dworca – Fritza Schwenkerta z marca 1913 roku i Richarda Schramke z 2 grudnia 1920 roku.

Dużą część osiedla zajmują zakłady przemysłowe, resztę – zazwyczaj niska zabudowa mieszkaniowa. Jeszcze w latach 70. XX wieku spis powszechny wykazał tu prawie tyle samo gospodarstw rolnych, co wszystkich innych budynków mieszkalnych. Dziś poza dworcem kolejowym najciekawszym obiektem do zobaczenia jest dawny ewangelicki, obecnie rzymsko-katolicki, szachulcowo-murowany kościół św. Jacka przy ul. Miłoszyckiej.

Kościół św. Jacka na Swojczycach / fot. Wojciech Głodek, 25 marca 2017 roku

Kościół został ulokowany na pagórku, który miał go zabezpieczać przez licznymi w tym rejonie powodziami. Choć warto dodać, że wcześniejszy budynek padł ofiarą nie powodzi, a pożaru. Kościół zmieniał obrządek kilkakrotnie – od 1530 roku służył protestantom, aby w sto lat później wrócić do katolików, po następnym półwieczu - znowu do protestantów i ostatecznie w 1946 do katolików. We frontowej elewacji znajduje się wieża z zegarem i dzwonami.

Wojnów

Wojnów to obecnie najdalej na wschód wysunięte osiedle Wrocławia, położone wzdłuż ul. Strachocińskiej i przyłączone do Wrocławia dużo później od dwóch wyżej opisanych, bo dopiero w 1951 roku.

Po II wojnie światowej osiedliły się tu głównie osoby przybyłe z podlwowskich Dublan. Stąd nowi mieszkańcy chcieli zmienić niemiecką nazwę Drachenbrunn na Dublany. Ostatecznie jednak w 1947 roku, na wniosek znanego filologa profesora Wiktora Taszyckiego, członka Komisji Ustalania Nazw Miejscowości, wieś nazwano Wojnów. Profesor Taszycki chciał w ten sposób upamiętnić swojego nieżyjącego kolegę Wojnowskiego.

Dawny dworzec na przystanku Wojnów (Haltepunkt Drachenbrunn) jest prawie identyczny z tym, który stoi na Kowalach. Jego projekty przygotowali prawdopodobnie dokładne ci sami architekci – Schwenkert w 1913 i Eckert w 1921 – jednak oryginały planów nie zachowały się. Dworzec ulokowano na ul. Przy Torze bocznej od głównej ul. Strachocińskiej.

Dawny dworzec na przystanku osobowym Wrocław Wojnów / fot. Wojciech Głodek, 25 marca 2017 roku

Dojście do przystanku Wrocław Wojnów ul. Przy Torze / fot. Wojciech Głodek, 25 marca 2017 roku

Prace przy ustawianiu kozła oporowego na przystanku Wrocław Wojnów / fot. Wojciech Głodek, 25 marca 2017 roku

Jest to budynek jednopiętrowy, murowany z cegły, otynkowany i nakryty dwuspadowym dachem. Wybudowano go na planie prostokąta, a od strony torów umieszczono parterowy ryzalit z balkonem. Budynek miał układ dwuczęściowy – w jednej połówce mieściła się klatka schodowa i toalety, zaś w drugiej poczekalnia dla pasażerów i pomieszczenia służbowe na piętrze.

Dawne wejścia do poczekalni i toalet widoczne są od strony ulicy Przy Torze. Po przeciwnej stronie budynku ulokowano wejście do pomieszczeń służbowych i nastawni, natomiast na klatkę schodową i do mieszkania służbowego wchodziło się od strony podjazdu.

Jak dotrzeć?

Najlepiej oczywiście do wszystkich trzech opisanych miejsc dotrzeć koleją. W dni robocze będzie do dyspozycji 13 par pociągów z dworca Wrocław Nadodrze (w tym 3 z Wrocławia Głównego). W dni wolne trzeba skorzystać z miejskiej komunikacji autobusowej.

Dworzec Wrocław Kowale - linią 118 do przystanku Kowale (stacja kolejowa), kursy średnio co godzinę (z dworca głównego proponujemy tramwaj linii 11 na plac Kromera i tam przesiadka na autobus 118, czas przejazdu ok. 30 min.). Z przystanku Kowale (stacja kolejowa) trzeba wrócić ok. 100 metrów do przejazdu kolejowego, przy którym rozpoczyna się peron kolejowy i widać już dawny dworzec.

Dworzec Wrocław Swojczyce – linią 115 do przystanku Swojczyce, kursy średnio co pół godziny (z dworca głównego proponujemy tramwaj linii 0 lub 2 do placu Grunwaldzkiego i tam przesiadka na autobus 115, czas przejazdu ok. 30 min.) Z przystanku Swojczyce idziemy na północ ulicą Miłoszycką – koło wspomnianego kościoła św. Jacka i potem skręcamy w ulicę Gospodarską. Dojście zajmuje około 12 minut. Możliwy jest skrót wzdłuż torów z poprzedniego przystanku – z którego korzysta wielu mieszkańców - ale my ze względów bezpieczeństwa go nie polecamy.

Dworzec Wrocław Wojnów – linią 115 do przystanku Smocza, kursy średnio co pół godziny (z dworca głównego podobnie jak na Swojczyce, czas przejazdu o 5 min. dłuższy). Z przystanku Smocza skręcamy za urzędem pocztowym w ulicę Przy Torze. Dojście zajmuje około 5 minut.

✎ Wojciech Głodek, 08.04.2017